Một trong những câu chuyện bi thảm nhất trong Kinh Thánh đó là cái chết của vị vua đầu tiên của Israel, Vua Sau-lơ. Sau-lơ được lựa chọn để làm vua đầu tiên của Israel nhưng vì ông không vâng lời Đức Chúa Trời nhiều lần, những sai lầm này dẫn đến sai lầm khác cuối cùng dẫn đến một kết cục bi thảm.
Điều kỳ lạ nhất trong cuộc đời của ông đó là mối quan hệ của ông đối với dân Gia-be tại Ga-la-át. Trước đó, Sau-lơ dầu đã được Sa-mu-ên xức dầu làm vua nhưng ông chỉ bắt đầu bước ra khán đài, được dân Israel biết đến và lên làm vua khi ông đứng ra giải cứu dân thành Gia-be tại Ga-la-át ( I Sa-mu-ên 11 ). Sau đó dân thành Gia-be tại Ga-la-át đã không được nhắc đến lần nào khác và biến mất trong câu chuyện của vua Sau-lơ cho đến chương cuối sách I Sa-mu-ên chương 31. Khi Sau-lơ thua trận bị giết chết và treo xác trên tường thành Bết-san. Lúc này dân thành Gia-be xứ Ga-la-át lại xuất hiện, cử dõng sĩ đến gỡ lấy xác Sau-lơ cùng con trai mang về chôn cất, kiêng ăn để đền đáp tình nghĩa của Sau-lơ.
“Ngày sau, dân Phi-li-tin đến lục soát những kẻ chết, thấy Sau-lơ và ba con trai người nằm sải trên núi Ghinh-bô-a. Chúng cắt đầu Sau-lơ, lột lấy binh khí người, và sai báo tin tốt nầy cho khắp xứ dân Phi-li-tin, trong các đền thờ của thần tượng họ và trong cả dân sự. Chúng để binh khí của Sau-lơ tại trong đền thờ Át-tạt-tê, và treo xác người vào tường thành Bết-san. Nhưng khi dân sự Gia-be ở Ga-la-át hay điều dân Phi-li-tin đã làm cho Sau-lơ, thì những người dõng sĩ trong bọn đứng dậy, đi trọn đêm, gỡ lấy xác của Sau-lơ và của con trai người khỏi tường thành Bết-san; rồi họ trở về Gia-be, thiêu đốt các thây tại đó, lấy cốt của họ mà chôn dưới cây liễu xủ tơ, ở gần Gia-be, và kiêng ăn trong bảy ngày. (1 Sa-mu-ên 31: 8-13) ”.
Bết-san tên của thành phố nơi Sau-lơ bị treo cũng là tên của một trong những thành phố La Mã được bảo tồn tốt nhất trên thế giới. Thành phố này ngày nay được khá nhiều khách du lịch đến đây tham quan để xem những tàn tích ấn tượng của nó. Tuy nhiên, du khách thường bỏ qua một Bết-san của Kinh Thánh cổ hơn, nằm trên đỉnh đồi, nơi vua Sau-lơ bị treo trên tường thành. Điều đó có nghĩa là một điều: họ đang thiếu phần tốt nhất!
Vòng qua những tàn tích Bết-san - La Mã mới có 1.600 năm tuổi vẫn còn tương đối mới và leo lên 180 bậc thang dốc để tham quan phần cổ xưa hơn của thành phố, thành phố cổ xưa của Kinh Thánh. Phần thành phố Bết-san của Kinh Thánh này đã có hơn 3.000 năm tuổi!
Khởi đầu Bết-san trong Kinh Thánh là một thành phố địa phương của người Ca-na-an, thị trấn này đã bị Pharaoh Thutmose thứ 3 chinh phục trong cuộc chinh phục huyền thoại của ông đối với Israel vào khoảng năm 1550 trước Công nguyên (khoảng thời gian khi người Do Thái trong Kinh thánh bắt đầu trở thành nô lệ ở Ai Cập). Ông sẽ biến Bết-san trở thành thủ đô của miền Bắc Israel và đưa một Thống đốc Ai Cập quản lý phần này của Vương quốc Pharaoh.
Tại sao, trong tất cả các nơi, thành phố này được chọn làm thủ phủ của khu vực? Điều này là do các tuyến đường quốc tế quan trọng nhất của thế giới cổ đại đã đi qua đây. Để đi từ Ai Cập đến Mesopotamia (hai siêu cường quốc lớn nhất thời bấy giờ), con đường chính phải đi qua Bết-san. Nếu ai đó muốn đi từ Biển Địa Trung Hải đến Dãy núi Gilead ở Jordan ngày nay, con đường dễ dàng nhất là đi qua Bết-san.
Trong thế giới cổ đại, kiểm soát các tuyến đường có nghĩa là kiểm soát đất đai. Trên thực tế, thành phố trở nên cực kỳ giàu có từ việc thu thuế.
Trong cuộc Xuất hành khỏi Ai Cập (khoảng năm 1150 trước Công nguyên), quân đội của Pharaoh bị bị chôn vùi trong Biển Đỏ. Khoảng trống này cho phép các thuộc địa Canaan khác nhau tạm thời giành lại độc lập. Sau 40 năm trong sa mạc, Con cái Y-sơ-ra-ên (do Giô-suê lãnh đạo) tiến vào đất hứa, và theo lệnh của G-d, họ đã chiến đấu với dân Ca-na-an để lấy lại vùng đất hứa Chúa ban. Lúc đó, Bết-san và vùng đất xung quanh đã được trao cho chi phái Ma-na-se, nhưng vào thời điểm đó họ không thể đánh đuổi dân cư của thành này (Giô-suê 17: 11-12).
Vào thời Vua Sau-lơ, người Phi-li-tin tấn công quân đội của ông tại Núi Gilboa gần đó, giết chết Sau-lơ và ba người con trai của ông bao gồm Jonathan (bạn thân nhất của Vua Đa-vít) và treo hài cốt ông lên tường Bết-san. Trong một chiến dịch táo bạo, hài cốt của Vua Sau-lơ đã được giải cứu và chôn cất lại theo phong tục của người Do Thái (1 Sa-mu-ên 31). Khi Vua Đa-vít trở thành Vua, ngay sau cái chết của Sau-lơ, ông cuối cùng đã chinh phục được Bết-san, và con trai ông là Sa-lô-môn xây dựng thành phố như một trung tâm hành chính lớn (1 Các Vua 4:12).
Vào khoảng năm 732 trước Công nguyên, Assyria sẽ chinh phục Bết-san và phá hủy nó. Vào thời Hy Lạp (Hy Lạp) và thời La Mã, phần lớn thành phố được xây dựng lại trên chân đồi, trở thành một thành phố quan trọng trong Đế chế La Mã. Thành phố La Mã đã bị phá hủy bởi một trận Động đất xảy ra vào năm 749 CN.
Vào đầu những năm 1900, Đế chế Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman kiểm soát hầu hết Trung Đông, bao gồm cả Israel, đã xây dựng một tuyến đường sắt đi từ Constantinople (Istanbul ngày nay) đến Mecca ở Ả Rập Saudi (đi qua Damascus). Từ Syria, một tuyến đường kết nối mới đã được xây dựng trên tuyến đi đến Haifa trên Biển Địa Trung Hải. Một trong những điểm dừng là Bết-san, và một thành phố mới hơn đã phát triển xung quanh ga xe lửa.
Sau khi Nhà nước Israel được thành lập, tuyến đường nối Syria với Israel đã bị ngừng hoạt động. Tàu tiếp tục hoạt động trong lãnh thổ Israel cho đến những năm 1950, cho đến khi chi phí cao và mức sử dụng thấp không đủ để tiếp tục tuyến đường. Do đó, Bết-san tương đối biệt lập với các trung tâm kinh tế chính của đất nước, và trong khi nhà ở rẻ, tỷ lệ thất nghiệp cao.
Vào năm 2017, tuyến đường cũ từ Bết-san đến Haifa được thiết lập lại thành tuyến cao tốc. Giờ đây, những người sống ở thành phố suy thoái kinh tế này có thể dễ dàng đi đến các trung tâm lớn, khiến thành phố này (với chi phí sinh hoạt thấp, khí hậu tuyệt vời quanh năm và tỷ lệ tội phạm thấp) một lần nữa trở nên đáng mơ ước.
Ngày nay, khi đến thăm Bết-san của Kinh Thánh chắc sẽ giúp chúng ta nhớ đến câu chuyện của vua Sau-lơ và việc làm của dân thành Gia-be xứ Ga-la-át. Nguyện xin Chúa giúp để chúng ta sẽ gieo ra những việc tốt lành để gặt lấy những việc tốt lành trong tương lai.
Biên tập bởi Mục Vụ Do Thái Lời Sự Sống Việt Nam.