Trận chiến đầu tiên trong Kinh Thánh được ghi lại giữa liên minh do Vua Chedorlaomer, vua của Elam (Kết-rô-Lao-me, vua Ê-lam; Sáng 14:1) tiến đánh các vua chư hầu tại Thung Lũng Jordan. Lãnh thổ chư hầu của ông bao gồm năm vương quốc nhỏ, đó là Sodom( Sô-đôm), Gomorrah (Gô-mô-rơ), Admah ( Át-ma), Zeboiim (Xô-bô-im) và Zoar ( Xoa) (Sáng thế ký 14: 2-3). Đây là các quốc gia chư hầu, thường xuyên dâng sản vật cho vua Chedorlaomer, vua của Elam và “Trong mười hai năm các vua nầy đều là chư hầu của vua Kết-rô-Lao-me; nhưng qua năm thứ mười ba, thì họ dấy loạn” (Sáng 14:4).
Theo Kinh Thánh thì vua Chedorlaomer đã hiệp cùng với Amraphel (Am-ra-phên), vua của Shinar (Si-nê-a); Arioch (A-ri-óc), vua của Ellasar(Ê-la-sa); và Tidal (Ti-đanh), "vua của Goiim(Gô-im)."( Sáng 14:1) để tranh chiến cùng các vị vua của Thung Lũng Jordan.
Sáng thế ký 14:5-7 chép “Nhằm năm thứ mười bốn, Kết-rô-Lao-me cùng các vua đồng minh kéo quân đến dẹp dân Rê-pha-im(Rephaim) ở đất Ách-tê-rót-Ca-na-im, dân Xu-xin(Zuzim) tại đất Ham, dân Ê-mim(Emim) ở trong đồng bằng Ki-ri-a-ta-im, và dân Hô-rít(Horites) ở tại núi Sê-i-rơ, cho đến nơi Ên-Ba-ran, ở gần đồng vắng. Đoạn, các vua thâu binh trở về, đến Suối Xử đoán, tức Ca-đe, hãm đánh khắp miền dân A-ma-léc(Amalekites), và dân A-mô-rít(Amorit) ở tại Hát-sát-sôn-Tha-ma”
“Các vua của Sô-đôm, Gô-mô-rơ, Át-ma, Xê-bô-im và vua Bê-la, tức là Xoa, bèn xuất trận và dàn binh đóng tại trũng Si-điêm, đặng chống cự cùng Kết-rô-Lao-me, vua Ê-lam; Ti-đanh, vua Gô-im; Am-ra-phên, vua Si-nê-a, và A-ri-óc, vua Ê-la-sa; bốn vị đương địch cùng năm.” Sáng 14:8-9
“Vả, trong trũng Si-điêm có nhiều hố nhựa chai; vua Sô-đôm và vua Gô-mô-rơ thua chạy, sa xuống hố, còn kẻ nào thoát được chạy trốn trên núi. Bên thắng trận bèn cướp lấy hết của cải và lương thực của Sô-đôm và Gô-mô-rơ, rồi đi” Sáng 14: 10-11
Các sự kiện trong Kinh Thánh có phù hợp với bức tranh địa chính trị rộng lớn thời kỳ đó?
Các sự kiện được mô tả trong Sáng thế ký 14 hoàn toàn phù hợp với những gì được công nhận là thời kỳ "Cuộc chinh phục Elamite". Vào khoảng năm 2000 BC Elam phá bỏ thành phố Urơ và kết thúc triệt để sự thống trị của đế quốc Sumer. Elam đã được nâng lên một tầm cao mới, mạnh mẽ.
Trong Sổ tay hướng dẫn về các dân tộc và địa danh Tây Á cổ đại, nhà sử học Trevor Bryce viết: “Elam [bây giờ] là một trong những vương quốc lớn nhất và hùng mạnh nhất của các vương quốc Tây Á với các lợi ích ngoại giao, thương mại và quân sự rộng lớn ở cả Lưỡng Hà và Syria . Lãnh thổ của nó kéo dài về phía bắc đến Biển Caspi, về phía nam đến Vịnh Ba Tư, về phía đông đến các vùng sa mạc Kavir và Lut, và về phía tây đến Lưỡng Hà ”.
Elam bắt đầu địa vị siêu cường đầu tiên với triều đại Shimaki, sau đó là thời kỳ Sukkalmah giàu có. Đáng chú ý, vương quốc phía đông có các lợi ích ngoại giao, thương mại và quân sự của Elam mở rộng đến tận phía tây Syria — lãnh thổ của Levant! Sử gia Joshua Mark viết: “Mặc dù các chi tiết về văn hóa Elamite còn mơ hồ trong thời kỳ này, nhưng rõ ràng là thương mại đã được thiết lập vững chắc và sinh lợi. Các cuộc khai quật tại Susa [thủ đô của Elam] đã khai quật được các đồ tạo tác từ Ấn Độ và các điểm khác nhau ở Mesopotamia và Levant. ” Có thể một số hiện vật này là cống vật của các vị vua thuộc Thung lũng Jordan?
Giáo sư Kenneth Kitchen viết, “[Tôi] chỉ trong giai đoạn cụ thể này (2000–1700) mà vương quốc phía đông của Elam đã can thiệp sâu rộng vào chính trị của Lưỡng Hà — với quân đội — và gửi các sứ giả của họ đi xa về phía tây đến Syria đến Qatar . Chưa bao giờ Elam lại tuân theo các chính sách rộng rãi như vậy. Vì vậy, về mặt địa chính trị, liên minh phía đông trong Sáng thế ký 14 phải được coi trọng như một ký ức cổ xưa được lưu giữ trong cuốn sách Sáng thế ký hiện có… ”( Về độ tin cậy của Cựu ước ).
Và người đàn ông ở trung tâm của tất cả, Vua Chedorlaomer, (Kết-rô-Lao-me, vua Ê-lam; Sáng 14:1), Kudur-La-gomer thì sao? Điều đáng chú ý là các vị vua của Elam với tiền tố “Kudur-” là những người trị vì trong thời kỳ này đúng như Kinh Thánh có ghi chép. Đồng thời, trong thời kỳ đó ba vương quốc khác mà sáng thế ký đoạn 14 ghi lại cũng thực sự có mặt trong lịch sử.
Hơn nữa, các nhà sử học công nhận đây là thời kỳ mà các liên minh địa chính trị là phổ biến. Theo Giáo sư Kitchen, thời kỳ đầu của thiên niên kỷ thứ hai này là “thời kỳ duy nhất và duy nhất trong đó các liên minh quyền lực rộng lớn phổ biến ở Lưỡng Hà và với các nước láng giềng.”
Việc Elamite chinh phục Ur không chỉ dẫn đến việc Elam trở thành siêu cường trong khu vực. Nó cũng cho phép sự phát triển của vương quốc "Isin-Larsa". Vương quốc nhỏ này bắt đầu ở thành phố Isin, nhưng sau đó bị lật đổ và được thành lập ở thành phố Larsa — một lần nữa, phù hợp với thời kỳ Elamite Sukkalmah sau này. Nhà nước Larsa chỉ tồn tại trong 150 năm, chủ yếu là vào thế kỷ 19 TCN. Hơn nữa, người cai trị cuối cùng của vương quốc Larsa là Rim-Sin i , Eri-Aku — hay “Arioch of Ellasar”. ( Tên này được nhắc trong Sáng thế ký 14:1)
Còn về Tidal (Ti-đanh) ? Một lần nữa, cái tên này là một sự kết hợp lý tưởng cho cái tên Tudhalia của người Hittite. Nhưng lịch sử cho thấy rằng Tudhalia i trị vì vào khoảng năm 1400 trước công nguyên — tức 500 năm sau các sự kiện được ghi lại trong Sáng thế ký 14. Trên thực tế, các nhà sử học công nhận rằng “Tudhaliya i ” không phải là vị quan đầu tiên có tước hiệu này. Có một “proto-Tudhalia” bí ẩn được ghi nhận từ những hồ sơ vụn vặt nhất. Trên thực tế, nhân vật này bí ẩn đến mức chỉ được biết tên; các nhà sử học vẫn tranh luận về vị trí chính thức của ông. Anh ta được suy đoán là đang ở hiện trường giữa thế kỷ 19 và 17 BC. Do đó, Tudhalia sẽ rất phù hợp với nguyên tác “Tidal, vua của các quốc gia”.
Một vị vua quan trọng nữa trong Sáng thế ký 14: 1 là “Trong đời Am-ra-phên, vua Si-nê-a;…” “Amraphel, vua của Shinar” là vị vua quan trọng trong thời kỳ này, vị vua này có liên quan đến tên người cai trị nổi tiếng trong thời cổ đại là Hammurabi. Tên “Hammurabi” được phiên âm, thành Amurapi, sau này mang hình dạng “thần thánh”, Amurapi-ili— một cách gần giống với “Amrapil” trong tiếng Do Thái.
Hammurabi là một vị vua Amorite (a-mô-rít) trong khu vực thuộc về thành phố Babylon của người Sumer-Shinar. Ông khởi đầu là một người cai trị khu vực tương đối nhỏ và thậm chí còn gọi một trong những vị vua của Elam là “cha”. Ông được biết đến với các liên minh của mình với Elam và Larsa hùng mạnh lúc bấy giờ. Lịch sử ghi lại rằng Hammurabi đã lật đổ Elam và Larsa, ông đã thống nhất Lưỡng Hà dưới quyền lực của Amorite và được quản lý từ Babylon.
Cho dù có những suy đoán khác nhau nhưng những gì ghi lại trong Sáng thế ký 14 không chỉ hoàn toàn hợp lý mà còn được chứng minh bằng những bằng chứng khảo cổ và lịch sử. Trận chiến tranh thế giới thứ nhất đầu tiên được ghi lại trong Kinh Thánh là trận chiến thay đổi lịch sử thế giới cổ đại và là minh chứng cho lời Chúa luôn là bất biến.
Biên tập bởi Mục Vụ Do Thái Lời Sự Sống Việt Nam.